Stwierdzono znacznie mniejsze prawdopodobieństwo diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu u dziewczynek niż u chłopców, nawet w przypadku równie nasilonych objawów. 

Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu u dziewczynek

Spektrum autyzmu rozpoznajemy od stosunkowo niedawna. Uważany za „odkrywcę” autyzmu Leo Kanner w 1943 r. przedstawił jedenaścioro dzieci (ośmiu chłopców i trzy dziewczynki), które uznano za pierwsze przypadki autyzmu wczesnodziecięcego. Obecnie wiadomo, że już w 1925 r. Grunia Suchariewa opisała autystyczne cechy swoich sześciu pacjentów (chłopców).

Publikacja Suchariewy szerszy obieg naukowy uzyskała jednak dopiero w angielskojęzycznej wersji artykułu (tekst ten podaje w wątpliwość późniejszy odkrywczy artykuł Hansa Aspergera). Sucheriewa używa nieobecnej już dzisiaj terminologii, ale w sposób wyraźny odnosi się do objawów opisywanych do dzisiaj, w szczególności takich jak: odmienny sposób myślenia, autystyczne zachowania rozumiane jako pozostawanie z daleka od rówieśników, w tym trudności z przystosowaniem i niechęć do bycia wśród dzieci oraz unikanie gier zespołowych, powierzchowność emocji.

Oprócz tego zwraca uwagę na automatyzm, powtarzalność w działaniu, impulsywne zachowania, błaznowanie, rymowanie, stereotypie w mowie, podatność na sugestie. W obszarze motoryki wskazuje na pewną niezdarność i asteniczność. Autorka wyraźnie odróżniła swoich pacjentów od grupy osób z innymi trudnościami psychicznymi, wskazując, że jest to choroba mózgu.

Zespół Aspergera – diagnozowany tylko u chłopców?

Hans Asperger był inicjatorem stworzenia kryteriów diagnostycznych zespołu Aspergera – odrębnej jednostki diagnostycznej zaliczanej do spektrum autyzmu. Kryteria te przedstawił na podstawie charakterystyki czterech chłopców.

Kontrowersyjne jest nadal, że w przypadku zaburzeń ze spektrum autyzmu pierwsze kryteria diagnostyczne były tworzone w przeważającej liczbie w oparciu o opisy chłopców, zatem spektrum autyzmu w odmianie kobiecej można przyjąć za nierozpoznane w sposób wystarczający. 

Poziom umiejętności społecznych i trudności w relacjach interpersonalnych

Warte przybliżenia są w interesującym nas kontekście badania Jun Izawa i in. W ich świetle zachowania adaptacyjne kobiet i mężczyzn ze spektrum autyzmu (dopasowani pod względem wieku, ilorazu inteligencji i stopnia nasilenia cech autystycznych) w wieku 7–18 lat w ocenie rodziców różnią się.

Kobiety zostały ocenione jako mające większe problemy z funkcjami wykonawczymi i innymi czynnościami dnia codziennego. Wystąpiła korelacja zarówno u badanych kobiet, jak i u mężczyzn, która wskazuje, że im większe trudności z funkcjami wykonawczymi, tym niższe zdolności adaptacyjne. Wydaje się, że zaburzony rozwój społeczny i dyspraksje ruchowe mają wspólną patogenezę.

Wyniki badaczy wskazują jednak na większe – w porównaniu z mężczyznami – trudności kobiet z diagnozą spektrum autyzmu w tym zakresie. Kobiety znacznie częściej niż mężczyźni potrafią ukrywać, kamuflować swoje trudności w komunikacji społecznej, co może wymagać znacznego wysiłku poznawczego i prowadzić do zwiększonego stresu, niepokoju, a nawet depresji.

Środki psychoaktywne sposobem na polepszenie relacji społecznych?

Badania polskie wskazują, iż kobiety deklarują większe nasilenie zachowań i cech autystycznych w stosunku do badanych mężczyzn. Kobiety ze spektrum autyzmu częściej niż mężczyźni używają środków psychoaktywnych. Wiadomo, że leki nie mogą być podawane osobom ze spektrum autyzmu dla wygody otoczenia, wiadomo też, że są podawane zbyt często.

18. prawo zawarte w Karcie Praw Osób z Autyzmem mówi wprost, że osoby ze spektrum autyzmu mają „prawo do uniezależnienia się od nadużywania i przedawkowania środków farmakologicznych” (Aneks). Leki powinny być stosowane tylko w niezbędnych sytuacjach. 

Przeprowadzone analizy wskazują na jeszcze jeden potrzebny kierunek badań. Biorące udział w badaniach osoby ze spektrum autyzmu wykazują nasilone zachowania i cechy autystyczne, ale to u kobiet są one nasilone w większym stopniu. Wcześniejsze rozważania dotyczące diagnostyki zaburzeń ze spektrum autyzmu ukierunkowane na chłopców i mężczyzn wskazują, że diagnoza spektrum autyzmu może pomijać kobiety o mniejszym nasileniu cech. Kobiety ze spektrum autyzmu, które potrafią kamuflować swoje trudności, mogą pozostać niezauważone, nawet jeśli potrzebują pomocy i o nią proszą.

Objawy autyzmu u dziewczynek

Wiemy, że:

• Dziewczynki z autyzmem nie wykazywały upodobań do typowo żeńskich rekwizytów podczas zabawy, która nie polegała na udawaniu.
• Dziewczynki są w mniejszym stopniu podatne na czynniki społeczne przy wyborze zabawek.
• Autyzm może wpływać na wyobraźnię w inny sposób u chłopców niż u dziewczynek.
• Zabawa w udawanie jest znacznie częściej rozwijana przez matki u dziewczynek niż u chłopców.
• Dziewczynki z autyzmem osiągają lepsze wyniki w odbiorze wizualnym.
• Wykazują więcej deficytów w sferze komunikacji, problemów ze snem i stanami lękowymi.
• Osiągają lepsze wyniki w zakresie funkcji wykonawczych niż chłopcy.
• Przejawiają skłonność do „lgnięcia” do innych.
• Niemal bezustannie używają mowy.
• Wykazują takie dodatkowe cechy, jak: „unikanie żądań”, „brak dbałości o powierzchowność fizyczną”, „nawiązywanie kontaktów głównie z młodszymi od siebie dziećmi”.
• Dorastające kobiety z autyzmem opanowały strategie kompensacyjne – maskowanie cech autystycznych.
• Większość kobiet poszukujących diagnozy na przestrzeni lat doświadczała problemów ze zdrowiem psychicznym.
• Dziewczynki częściej niż chłopcy otrzymują diagnozę ogólnego opóźnienia rozwojowego.
• Jeśli dziewczynka prezentuje się jako sprawniej funkcjonująca w społeczeństwie niż chłopiec z autyzmem, to jej umiejętności społeczne mogą na pozór mieścić się w normie.
• Zdarzają się wcześniejsze diagnozy innego zaburzenia lub kilku zaburzeń (wśród których wyróżnić należy m.in. ADHD, zaburzenia lękowe, depresję, zaburzenia odżywiania i specyficzne trudności w szkole).
• Często diagnozowana jest fobia społeczna lub ogólne trudności w relacjach społecznych.
• U dorosłych kobiet – często wcześniej diagnozowano schizofrenię lub zaburzenia psychotyczne.
• Zdarza się, że w rodzinie występowała diagnoza ASD.
• Osłabienie kompetencji społecznych uwidacznia się w miarę wchodzenia w wiek dojrzewania, gdy relacje są coraz bardziej złożone.
• W okresie dojrzewania dziewczęta z autyzmem nie wykazują typowo żeńskich zainteresowań modą czy związkami. Przejawiają ograniczone zachowania i zainteresowania.

Kobiety ze spektrum autyzmu ponoszą, jak się wydaje, większe koszty swoich trudności, co może tłumaczyć zwiększone zażywanie środków psychoaktywnych. 

Autyzm – objawy charakterystyczne u kobiet

Zakończeniem naszych rozważań niech będą słowa kobiety w spektrum autyzmu. Pani K., lat około trzydziestu, aktywna zawodowo i społecznie, posiadająca od niedawna diagnozę spektrum autyzmu, mówi tak: 

Jestem osobą kamuflującą, maskującą, jakkolwiek by to nazwać. Wyrobiłam sobie ileś takich zachowań, które pomagają mi po prostu nie pokazywać, że w danym momencie czuję się niekomfortowo, że moje stimy, nie wiem, jak to nazwać (funkcjonuję głównie w anglojęzycznym internecie i szukam wszystkiego na temat autyzmu po angielsku, więc łatwiej jest mi funkcjonować z angielskimi określeniami), ale tak, moje stimy starałam się hamować, te, które były bardzo widoczne i bardzo dziwne. Zostało mi kilka takich, na które czasem ktoś zwróci uwagę – to nie jest nic wielkiego. Tak że większość osób, które znają mnie pobieżnie, stwierdzą, że ja jestem całkowicie neurotypowa. Osoby, które znają mnie trochę lepiej, czasem powiedzą, że jestem trochę dziwna, ale to nic takiego i tylko najbliżsi wiedzą tak naprawdę o mojej diagnozie i wszystkich innych tematach.

Autorka artykułu: Anna Prokopiak, dr hab. nauk humanistycznych, adiunkt w Katedrze Psychopedagogiki Specjalnej i Socjopedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, pedagog specjalny, nauczyciel dyplomowany, certyfikowany terapeuta metody ESDM, STAT, SACS, ADOS; współfundator i prezes zarządu Fundacji Alpha w Lublinie, zajmującej się diagnozą, terapią i wsparciem środowiska osób ze spektrum autyzmu.

Bibliografia:

H. Asperger, Die 'Autistischen Psychopathen’ im Kindesalter, „Archiv für Psychiatrie und Nervenkrankheiten” 1944, vol. 117.

K. Cooper et al., Gender Identity in Autism: Sex Differences in Social Affiliation with Gender Groups, „Journal of Autism and Developmental Disorders” 2018, vol. 48; doi.org/10.1007/s10803-018-3590-1.

E. Furgał, Dziewczynki i kobiety w spektrum autyzmu. Perspektywa społeczna, [w:] Osoby ze spektrum autyzmu w biegu życia, red. A. Prokopiak, Lublin 2020.

S. Hendrickx, Kobiety i dziewczyny ze spektrum autyzmu. Od wczesnego dzieciństwa do późnej starości, tłum. M. Moskal, Kraków 2018.

L. Hull, „Putting on My Best Normal”: Social Camouflaging in Adults with Autism Spectrum Conditions, „Journal of Autism and Developmental Disorders” 2017, vol. 47; doi.org/10.1007/s10803-017-3166-5.

J. Izawa, Motor Learning Relies on Integrated Sensory Inputs in ADHD, but Over-Selectively on Proprioception in Autism Spectrum Conditions. Distinct patterns of motor memory in Autism, „Autism Research” 2012, vol. 5.

L. Kanner, Autistic disturbances of affective contact, „Nervous Child” 1943, vol. 2.

Karta praw osób z autyzmem. Refleksje i osobiste doświadczenia, red. P. Matthews, T. Matthews, tłum. J. Starek, [publikacja Światowej Organizacji Autyzmu we współpracy z Irlandzkim Towarzystwem Autyzmu], Warszawa 2013.

M.-Ch. Lai et al., Quantifying and Exploring Camouflaging in Men and Women with Autism, „Autism” 2017, vol. 21; doi.org/10.1177/1362361316671012.

A. Prokopiak, Autonomia osób ze spektrum autyzmu, Lublin 2020.

Г.Е. Cухарева, Шизоидные психопатии в детском возрасте, [w:] Вопросы педологии и детской психоневрологии, ред. М. Гуревича, Москва 1925.

R. Verschuur, Effectiveness of Parent Education in Pivotal Response Treatment on Pivotal and Collateral Responses, „Journal of Autism and Developmental Disorders” 2019, vol. 49; doi.org/10.1007/s10803-019-04061-6.

K. Visser et al., Study Protocol: A Randomized Controlled Trial Investigating the Effects of a Psychosexual Training Program for Adolescents with Autism Spectrum Disorder, „BMC Psychiatry” 2015, vol. 15; doi.org/10.1186/s12888-015-0586-7.

E.I. White et al., Sex Differences in Parent-Reported Executive Functioning and Adaptive Behavior in Children and Young Adults With Autism Spectrum Disorder, „Autism Res” 2017, vol. 10; doi.org/10.1002/aur.1811.

S. Wolff, The first account of the syndrome Asperger described? „European Child & Adolescent Psychiatry” 1996, vol. 5 [tłumaczenie artykułu: G.E. Sucharewa Die schizoiden Psychopathien im Kindesalter; pierwodruk: „Monatsschrift für Psychiatrie und Neurologie” 1926, vol. 60].