[AKTUALIZACJA 31.05.2022] Tekst Renaty Stefańskiej- Klar dotyczy szeroko pojętej terapii osób w spektrum autyzmu i tego, co trzeba uwzględnić przed rozpoczęciem tego procesu. Tekst nie uwzględnia przygotowania do psychoterapii, która jest zupełnie odmiennym procesem.]

Co to w ogóle znaczy „dobry terapeuta”, w dodatku taki, który byłby najbardziej odpowiedni dla naszego dziecka? Czy ktoś taki istnieje i jak tę osobę znaleźć, jak ustrzec się przed błędem i nie wpaść w pułapkę jakiejś niewłaściwej metody albo osoby? Wyjaśniam, jakimi kryteriami warto się kierować, wybierając odpowiedni gabinet terapeutyczny.

Czynniki wpływające na terapię

Spróbuję podpowiedzieć, czym się kierować przy wyborze osób, które będą prowadzić terapię z waszym dzieckiem po uzyskaniu diagnozy autyzmu lub pokrewnych zaburzeń rozwojowych. W gruncie rzeczy wszystko zależy od kilku podstawowych spraw, które powinniśmy wziąć pod uwagę. 

Jedne z nich odnoszą się do samego dziecka, gdyż od nich będą zależeć cel terapii oraz rodzaj oddziaływań terapeutycznych, które mogą być podejmowane. Są to: wiek dziecka i jego lub jej etap rozwojowy, rozwojowe i wynikające z cech osobowych potrzeby dziecka, wreszcie współtowarzyszące schorzenia oraz problemy. Naszym zadaniem będzie więc znalezienie terapeuty, doświadczonego w pracy z dziećmi w określonym wieku i z określonymi potrzebami.

Następnie powinniśmy rozważyć wybór metody lub zestawu metod pracy z dzieckiem i w tym kontekście zastanowić się też nad cechami osoby, która będzie realizować program terapeutyczny. Do nich będą należeć kompetencje i umiejętności terapeuty, lecz również – a może przede wszystkim – wartości, jakimi się kieruje w swojej pracy, jego postawę wobec autyzmu, a także styl relacji i odnoszenia się do dziecka.

Istotnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę, są potrzeby waszej rodziny, oczekiwania, a także cechy osobowościowe jej członków, gdyż od tego będzie zależeć dobra lub zła współpraca z terapeutą i powodzenie całego przedsięwzięcia.

Na czym powinien się skupiać proces terapeutyczny?

Autyzm postrzega się obecnie w sposób dwoisty, zarówno przez pryzmat trudności w funkcjonowaniu i dodatkowych, współwystępujących z nim problemów zdrowotnych czy rozwojowych, jak i w kategoriach odrębności poznawczych, dających się opisywać jako zbiór mocnych i słabych stron. 

Właściwy proces terapeutyczny powinien zatem skupiać się na dwóch podstawowych celach – niezależnie od wieku – z których wynikać będą cele szczegółowe, związane z indywidualnymi potrzebami i właściwościami dziecka z autyzmem. Jednym z celów jest maksymalizacja potencjału dziecka, drugim powinno być minimalizowanie barier i trudności, z którymi się ono spotyka.

Maksymalizacja potencjału osoby z autyzmem – ważna umiejętność terapeuty

Ogólnie chodzi o ułatwienie rozwoju i nabywania umiejętności, żeby się coraz lepiej adaptować i dobrze czuć, prowadzić szczęśliwe życie. 

W przypadku małych dzieci, poniżej 6. roku życia, oddziaływania terapeutyczne będą przebiegać w ramach tzw. wczesnego wspomagania rozwoju lub wczesnej interwencji. W przypadku dzieci starszych stosuje się metody, które mają na celu interwencje ukierunkowane na określone cele rozwojowe i dotyczące konkretnych umiejętności lub zdolności.

Każda interwencja powinna uwzględniać poziom rozwoju, zdolności społeczne, radzenie sobie ze stresem i preferencje społeczne dziecka czy dorosłej osoby z autyzmem.

Minimalizowanie barier i trudności

Ogólnym celem jest rozpoznanie, co może stanowić barierę w adaptacji i rozwoju, po to, żeby móc ją łagodzić. Możemy mówić o trzech kierunkach oddziaływań:

• Zmniejszanie trudności komunikacyjnych (w tym językowych) przez uczenie dziecka czy osoby dorosłej porozumiewania się za pomocą różnych metod i sposobów alternatywnych. Niemożność porozumiewania się jest przyczyną trudnych sytuacji, w których osoba reaguje frustracją.

• Wspieranie radzenia sobie z trudnymi doświadczeniami sensorycznymi i zachowaniem stereotypowym, jednak z uwzględnieniem celów, którym one służą (np. samouspokojenie, opanowanie stresu, osobisty styl uczenia się itp.). Istnieje szereg metod pomagających w radzeniu sobie z nadwrażliwością lub zbyt niską wrażliwością sensoryczną.

• Leczenie współwystępujących schorzeń i problemów zdrowotnych, które są częstym powodem tzw. trudnych zachowań lub objawów psychiatrycznych i mówią o trudach życia z autyzmem. W takich przypadkach stosuje się określone dostosowania środowiskowe i – w razie potrzeby – leczenie przez lekarzy różnych specjalności przy współudziale innych specjalistów (np. psychoterapeutów).

Kilka słów o metodzie pracy z Waszym dzieckiem

Należy zwrócić uwagę, czy określone metody i podejścia są oparte na dowodach, tzn. czy ich skuteczność została potwierdzona badaniami naukowymi. Coraz większa liczba metod zyskała dowody na swoją skuteczność, podczas gdy inne zostały odrzucone ze względu na niską efektywność lub wręcz szkodliwość.

Dotyczy to zarówno metod psychologiczno-pedagogicznych, jak związanych z rehabilitacją i medycyną – a w obszarze tym możemy się spotkać z autentyczną szarlatanerią.

9 wskazówek, dzięki którym wybór terapeuty będzie łatwiejszy

1. Podczas rozmowy zapoznawczej zapytaj terapeutę, w jakim nurcie pracuje, z których metod korzysta i jakie podejście ceni sobie najbardziej: dyrektywne, niedyrektywne czy oparte na współpracy z dzieckiem. A może preferuje podejście mieszane, łącząc różne metody stosownie do sytuacji i potrzeb? Jak sądzisz, co będzie najlepsze dla twojego dziecka, jakie podejście stosujecie jako rodzice, czując, że wpływa to dobrze również na wasze dziecko? 

2. Jaką koncepcję autyzmu terapeuta preferuje – autyzm jako psychopatologia czy wyraz zróżnicowania neurologicznego? Czy autyzm według terapeuty wymaga pokonania lub ukrycia, żeby osoba autystyczna mogła być zaakceptowana, czy też ma ona prawo do swej odrębności w zakresie wyrażania siebie, własnych potrzeb, pasji i zainteresowań, komunikowania się na swój sposób itp.?

3. Zorientuj się, jaką terapeuta ma opinię w środowisku, zarówno jako fachowiec, jak i pod względem etyki zawodowej. Jest to szczególnie ważne w przypadku pracy z osobami, które są bezbronne i nie potrafią poinformować o tym, że zostały skrzywdzone, zaniedbane czy naruszono ich godność. 

4. Upewnij się, że wybrany przez ciebie certyfikowany terapeuta nie będzie stosował bodźców awersyjnych (przykrych, powodujących cierpienie) ani żadnych środków o charakterze przemocy.

5. Jakie metody działania terapeuta zwykł stosować wobec tzw. trudnych zachowań? Czy uważasz, że te metody są właściwe dla twojego dziecka? Czy nie zaszkodzą mu pod względem emocjonalnym, nie doprowadzą do regresji? Czy terapeuta ten rozwiązałby problem, który dla ciebie stanowi największą trudność w wychowywaniu dziecka? 

6. Niestety wielu ludzi pracujących z dziećmi z autyzmem uważa za dopuszczalne stosowanie metod zabronionych przez prawo, np. przymusu bezpośredniego w odpowiedzi na niesubordynację dziecka, zadawanie bólu, unieruchamianie na podłodze, stosowanie agresywnego krzyku i in. 

7. Sprawdź, czy terapeuta zechce poznać metody stosowane w waszej rodzinie, które uważacie za bezpieczne i skuteczne, i czy gotów byłby je stosować.

8. Poznaj podejście terapeuty do roli i udziału rodziny w terapii. Czy możesz pytać i wyrażać swoje zdanie, czy będziesz traktowany/a po partnersku i z szacunkiem? Czy będziesz mieć prawo decyzji przy wyborze oddziaływań bądź sposobów rozwiązywania problemów, np. w sytuacjach trudnych dla dziecka?

9. Czy rodzina może liczyć na empatię i zrozumienie terapeuty, a także wsparcie emocjonalne w przypadku trudnych chwil i kryzysów? Czy będą uwzględniane wasze opinie przy planowaniu terapii i wprowadzaniu w niej zmian?

Namysł nad powyższymi pytaniami powinien pomóc w wyborze terapeuty optymalnego z punktu widzenia potrzeb waszego dziecka i całej rodziny. Może to jednak oznaczać, że wybierzecie kogoś w miejscu znacznie oddalonym od waszego domu, ale i tak uznacie, że warto.

Autorka artykułu: Renata Stefańska-Klar