Zapraszamy do zapoznania się z artykułem naukowym dr Mirosławy Kanar na temat różnych obliczy przemocy wobec osób w spektrum autyzmu.

Przemoc – ramy teoretyczne zagadnienia

Światowa Organizacja Zdrowia (2002) definiuje działania przemocowe jako świadome, celowe wyrządzanie komuś szeroko rozumianej szkody. Działania te mogą skutkować zagrożeniem zdrowia, życia, ból psychiczny, zaburzenia w rozwoju lub deprywację. Inne określenia terminu przemoc to brutalizm, okrucieństwo, przestępczość (J. Helios, W. Jedlecka, 2017, s. 15).

W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele podziałów przemocy. Poniżej przedstawione zostały jej różne rodzaje ze względu na charakter zachowania agresora.

Przemoc fizyczna

Najbardziej charakterystyczna jest przemoc fizyczna, która objawia się naruszaniem nietykalności fizycznej. Oznacza to zachowania takie jak np. podstawianie nogi, popychanie, bicie, kopanie, plucie, przetrzymywanie, wyrywanie przedmiotów, zabieranie i niszczenie własności innej osoby, szarpanie (M. Łuba, 2016, s. 2).

Zjawisko naruszania nietykalności fizycznej jest najczęstszą formą przemocy. Na podstawie badań dotyczących kar fizycznych stosowanych przez rodziców wobec swoich dzieci szacuje się, że skala występowania zjawiska sięga od 84% do nawet 97% w Anglii i USA, natomiast w Polsce ok. 60% (K. Kmiecik-Baran, 1998, s. 370). Przemoc fizyczna może odnosić się do użycia samej siły fizycznej, przewagi siły fizycznej agresora względem ofiary lub efektu użycia siły fizycznej (J. Cichla, 2014, s. 54).

Przemoc psychiczna

Przemoc psychiczna nazywana także przemocą emocjonalną jest naruszeniem godności osobistej. Za cechy tej przemocy uznaje się takie działania jak: traktowanie człowieka przedmiotowo, brak poszanowania systemu wartości drugiej osoby, zniewolenie człowieka, demoralizacja. Naruszenie godności osobistej może się przejawiać poprzez poniżanie, manipulowanie inną osobą, brak zapewnienia wsparcia, wyśmiewanie, narzucanie swoich poglądów bądź kontrolowanie danej osoby (M. Łuba, 2016).

To także krytyka, stałe ocenianie, wmawianie choroby psychicznej, izolowanie, wymuszanie posłuszeństwa i podporządkowania, poniżanie, zawstydzanie, szantażowanie, bądź grożenie. Przemoc psychiczna wiąże się również z degradacją werbalną. Jest to używanie pejoratywnych określeń wobec ofiary np. przezywanie, dokuczanie, wyzywanie, grożenie, rozprzestrzenianie plotek, pokazywanie nieprzyzwoitych gestów, ośmieszanie, przeszkadzanie.

Przemoc psychiczna może oznaczać wyśmiewanie opinii, religii, przekonań, czy niepełnosprawności (M. Łuba, 2016, s. 2). Naruszenie godności osobistej może wiązać się z nakłanianiem ofiary do popełnienia samobójstwa, a także do szantażu, zmuszania ofiary do oglądania przemocy.            

Inną formą przemocy psychicznej jest tzw. gaslighting, czyli manipulowanie drugą osobą w celu wmówienia jej choroby psychicznej, niestabilności emocjonalnej oraz w związku z tym przejęcie przez agresora kontroli nad życiem ofiary (ubezwłasnowolnienie). Najczęściej ofiarami gaslighterów są osoby
o niskim poczuciu własnej wartości, doświadczające przemocy w dzieciństwie (J. Helios, W. Jedlecka, 2017, s. 20).

Przemoc seksualna

Według literatury przedmiotu przemoc seksualna jest to wykorzystanie seksualne drugiej osoby bez zgody ofiary (A. Nowak, M. Pietrucha-Hassan, 2013, s. 13). Wyróżnia się jej trzy rodzaje: gwałt, pedofilię, kazirodztwo. Najczęściej dochodzi do wykorzystywania seksualnego dziecka (M. Borowski, 2012, s. 4). Kolejną spotykaną formą tej przemocy jest wymuszenie kontaktów seksualnych w związkach małżeńskich (najczęściej żony zmuszane są do współżycia).

Innymi formami tego rodzaju przemocy jest: wymuszanie praktyk seksualnych, sadystyczne formy aktów płciowych, krytyka zachowań seksualnych, wymuszanie kontaktów seksualnych z innymi osobami (J. Helios, W. Jedlecka, 2017, s. 21). Autorzy publikacji zwracają uwagę na cel przemocy seksualnej, który najczęściej nie jest związany z zaspokojeniem seksualnym. Wykorzystanie seksualne ma na celu ukazanie dominacji przez agresora (Roszak, 2009, s. 3 – 5).

Przemoc ekonomiczna

Zaspokajanie władzy i kontrola nad życiem innej osoby ze względu na jej stan majątku określa się mianem przemocy ekonomicznej. Wiąże się z tym podporządkowanie materialne danej osoby (uzależnienie). Ofiara może być całkowicie pozbawiona dochodów lub posiada niezależność finansową, jednak na skutek manipulacji sprawcy czuje się zależna od agresora. Cechami charakterystycznymi tej formy przemocy jest pozbawianie środków niezbędnych do życia, okradanie danej osoby, uniemożliwianie korzystania z dóbr materialnych (np. mieszkania), nadmierna kontrola wydatków, zastraszanie ofiary (J. Helios, W. Jedlecka, 2017, s. 23 – 28).

Pełną treść artykułu można pobrać tutaj.